vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد ارسطا در جلسه پانزدهم درس خارج فقه سیاسی که بیستم آبان 98 در مسجد امام سجاد(ع) پردیسان برگزار شد، به ادله استاد سیفی در خصوص عدم دلالت آیه 110 آل عمران بر وجوب امر به معروف اشاره کرد و گفت: آیت الله سیفی به دو دلیل قائل به عدم وجوب بود 1. نهایت دلالت آیه افضلیت این دو واجب است. 2. در روایات آمده است که خیریت امت ناظر به ائمه علیهم السلام است نه همه امت اسلامی.

وی در نقد استدلال اول آیت الله سیفی گفت: در روایات ما متعدد موجود است که یا کلمه ای را به آیه اضافه و یا تغییر داده است که از چند حالت خارج نیست: 1. از باب تطبیق بر مصداق اتم؛ 2. از باب تبیین آیه؛ 3. از باب بیان نسبت به فهم مخاطب.

استاد درس خارج در استدلال بر وجوب امر به معروف توسط آیه 110 آل عمران گفت: خیریت امت اسلامی به این است که امت وسط و به دور از افراط و تفریط باشد و این غرض خداوند از خیریت است و تحفظ بر امت اسلامی واجب است. یعنی تحفظ بر وجود امر به معروف و نهی از منکر در جامعه اسلامی واجب است. به این معنا که امت اسلامی باید متصف به صفت امر به معروف و نهی از منکر باشد.

خلاصه جلسه گذشته

حجت الاسلام والمسلمین ارسطا در جلسه گذشته با اشاره به آيه 110 سوره آل عمران بر وجوب امر به معروف و نهی از منكر گفت: همین مقدار برای مسئله فقهی ما کافی است که خداوند با تقدم تقدم امر به معروف و نهی از منكر بر ايمان به خودش، اهمیت مسئله امر به معروف و نهی از منکر را بیان می کند و این در روایات ما فراوان به این شده است که فرمود نسبت این واجب بر واجبات دیگر نسبت قطره به دریا است.

وی در ادامه در پاسخ به استدالات آيت الله سيفی مازندرانی بر عدم دلالت آيه 110 سوره آل عمران بر وجوب امر به معروف بيان كرد: علت بیان برخی روایاتی که دال بر زیاده یا کمی قرآن است و یا به لفظ دیگری بیان شده است به چند دلیل می تواند باشد که عبارتند از: 1. بیان و تطبیق مصداق اتم و اکمل؛ 2. تبیین آیه مبارکه؛ 3. تکلم بر اساس فهم مخاطب.

اهم مطالب مطرح شده در این جلسه را در ادامه می‌خوانید:

بسم الله الرحمن الرحیم

کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ لَوْ آمَنَ أَهْلُ اَلْکِتابِ لَکانَ خَیْراً لَهُمْ مِنْهُمُ اَلْمُؤْمِنُونَ وَ أَکْثَرُهُمُ اَلْفاسِقُونَ ﴿آل عمران، 110﴾

بحث در وجوب امر به معروف و نهی از منکر در این آیه بود. استاد سیفی به دو دلیل قائل به عدم وجوب بود که عبارتند از:

اولا: نهایت دلالت آیه افضلیت این دو واجب است. مانند امور پسندیده دیگر.

ثانیا: در روایات آمده است که خیریت امت ناظر به ائمه علیهم السلام است نه همه امت اسلامی و همه کارهای ائمه علیهم السلام واجب نبوده است و لیکن هذا الوصف من تلک الاوصاف.

نقد دیدگاه استاد سیفی:

نقد دلیل اول:

در روایات ما متعدد موجود است که یا کلمه ای را به آیه اضافه و یا تغییر داده است که از چند حالت خارج نیست:

1. از باب تطبیق بر مصداق اتم

2. از باب تبیین آیه

3. از باب بیان نسبت به فهم مخاطب

اگر روایات ما نحن فیه از باب تطبیق مصداق بر اتم باشد که کامل ترین مصداق آیه شریفه ائمه اطهار هستند. و اینکه ائمه کامل ترین مصداق هستند از چند راه ممکن است: 1. انجام اعمال به نحو واجب؛ 2. انجام اعمال به نحو وجوب و انجام برخی از امور مستحب. پس بر اساس اعمال واجب و مستحب به درجه خیر ائمه رسیده اند.

با این بیان دلیل دوم استاد، مستقل نخواهد بود و به دلیل اول برگشت می کند.

اما دلیل اول: صرف خیر دال بر وجوب ندارد؛ زیرا اعمال وجود دارد که افضل اعمال است. الخیر لایدل علی الوجوب الزاما ) همیشه دال بر وجوب نیست.( یعنی خیریت امت یحتمل با عمل واجب باشد و یحتمل با عمل مستحبی باشد. لذا اذا جاء الاحتمال بطل الاستدلال.

نکته مهم قرآنی:

آیا تمام معارف دین در حیات رسول الله بیان شده است؟ جواب این است که بله بیان شده است. همه به دلیل قرآن الیوم اکملت لکم دینکم و ....

الکافی عَنِ الْعِدَّةِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ فَقَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ وَ اللَّهِ مَا مِنْ شَیْءٍ یُقَرِّبُکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ وَ یُبَاعِدُکُمْ عَنِ النَّارِ إِلَّا وَ قَدْ أَمَرْتُکُمْ بِهِ وَ مَا مِنْ شَیْءٍ یُقَرِّبُکُمْ مِنَ النَّارِ وَ یُبَاعِدُکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ إِلَّا وَ قَدْ نَهَیْتُکُمْ عَنْهُ أَلَا وَ إِنَّ الرُّوحَ الْأَمِینَ نَفَثَ فِی رُوعِی أَنَّهُ لَنْ تَمُوتَ نَفْسٌ حَتَّى تَسْتَکْمِلَ رِزْقَهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ وَ لَا یَحْمِلْ أَحَدَکُمْ اسْتِبْطَاءُ شَیْءٍ مِنَ الرِّزْقِ أَنْ یَطْلُبَهُ بِغَیْرِ حِلِّهِ فَإِنَّهُ لَا یُدْرَکُ مَا عِنْدَ اللَّهِ إِلَّا بِطَاعَتِهِ.[1]

و اینکه در زمان امام صادق علیه السلام معارف را بیان کرده است دلیل نمی شود که در زمانهای گذشته باشد؛ زیرا بیان شده است اما دشمن اجازه نشر آن را نداده است.

امام حسین علیه السلام فرمود: الا ترون ان الحق لا یعمل به

پذیرش تحریف، نقض غرض خواهد شد؛ زیرا با تحریف آیات قرآن امر هدایت نقض می شود.

مناقشه در دلیل اول:

امر به معروف و نهی از منکر در آیه شریفه واجب است. کما ان الایمان بالله واجبٌ. شیخ مفید بیان فرموده است. مرحوم قطب راوندی)م 573 ه (در کتاب فقه القرآن ج 1 ص 358 نیز نزدیک به شیخ مفید بیان کرده اند که: مدح الله علی قبوله و تمسک به کما مدح بالایمان و هذا یدل علی وجوبهما

اما این کلام قابل مناقشه است؛ زیرا محور این کلام مبتنی بر وحدت سیاق است که چون ایمان به خدا واجب است پس باید آن دو نیز واجب است. اشکال کبری این است که وحدت سیاق دلیل قوی نیست و موجب ظهور نمی شود؛ زیرا در کلام اهل عرف که رایج است اینگونه است که امور الزامی در کنار غیر امور الزامی آورده شده است و این کار قبیح شمرده نمی گردد. بنابراین وحدت سیاق، دلیل قوی نبوده و ظهور ساز نیست.

استدلال بر وجوب امر به معروف از آیه:

خیریت امت اسلامی بر سه امر متوقف و مترتب است. امر به معروف و نهی از منکر و ایمان به خدا.

خداوند امت اسلامی را آفریده است که خیر امت باشند. و این به دلیل این است که امت های بشری سیر تکاملی داشته اند که خداوند امت اسلامی را امت وسط و معادل و میزان و ترازو قرار داده است. یعنی مانند امت های گذشته به دور از افراط و تفریط است. پس امت وسط بودن همان خیر امت بودن است و حکمت خداوند اقتضا می کند که سیر صعودی به امت ها بدهد.

و کذلک جعلناکم ای خلقناکم امه وسطا و خداوند بر این غرض تحفظ دارد و بر امت الهی لازم و واجب است که بر این غرض تحفظ داشته باشند.

برای تصحیح عمل عبادی (برای تقرب به خداوند)  دو راه وجود دارد:

به دنبال دلیل وجوب می گردی؟ پی بردیم که غرض شارع بر مطلبی تعلق گرفته است. آیا با فهم غرض می توانیم آن را به عنوان عمل قربی انجام دهیم. جواب این است که بله می توان قصد قربت کرد.

و این خیریت امت اسلامی به این است که امت وسط و به دور از افراط و تفریط باشد و این غرض خداوند از خیریت است و تحفظ بر امت اسلامی واجب است.

یعنی تحفظ بر وجود امر به معروف و نهی از منکر در جامعه اسلامی واجب است. به این معنا که امت اسلامی باید متصف به صفت امر به معروف و نهی از منکر باشد «بما انها امه» همواره این بیان با وجوب کفایی نیز سازگار است که برخی از فقها قائل به وجوب کفایی امر به معروف و نهی از منکر شده اند./906/229/ح

پی نوشت:

[1] . بحار الأنوار ؛ ج 67 ؛ ص 96 ، ح 3.